Czym jest słuch fonematyczny?

     Słuch fonematyczny, zwany także fonemowym, jest jednym z kilku rodzajów słuchu. Podstawowym i najważniejszym jest słuch fizjologiczny, czyli zdolność słyszenia, odbierania dźwięków w ogóle. Kolejnym rodzajem, służącym wychwytywaniu różnic pomiędzy podobnie brzmiącymi słowami i wykształceniu prawidłowej wymowy jest słuch fonematyczny. Odrębnym rodzajem słuchu, charakterystycznym jedynie dla niektórych osób, jest słuch muzyczny. Słuch fonematyczny jest umiejętnością odróżniania poszczególnych dźwięków, głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Umożliwia prawidłowe dzielenie wyrazów na sylaby czy głoski. Zdolność ta kształtuje się u dzieci w wieku 1–2 lat, kończy zaś w okolicach 6. lub 7. roku życia. Dzieci mające prawidłowo wykształcony słuch fonematyczny prawdopodobnie nie będą miały trudności z nauką czytania i pisania. Istnieje możliwość ćwiczenia słuchu fonematycznego.

Zaburzenia słuchu fonematycznego

          Nieprawidłowo rozwinięty słuch fonematyczny może prowadzić do zaburzeń rozwoju mowy, a w konsekwencji do problemów w postaci dysleksji czy dysortografii. Zaburzenia słuchu fonematycznego mogą prowadzić do opóźnienia rozwoju mowy, wad wymowy, a także do posiadania przez dziecko wyjątkowo ubogiego słownictwa. Zaburzenia tego rodzaju skutkują często pojawieniem się problemów w szkole: trudności z zapamiętywaniem, uczeniem się języków obcych, tabliczki mnożenia, rozróżnieniem zmiękczeń, opuszczaniem końcówek wyrazów, a nawet problemami z pisaniem krótkich opowiadań. Ponieważ konsekwencje niedorozwoju słuchu fonematycznego są dość poważne, istotna jest wczesna diagnostyka i wprowadzenie specjalnych ćwiczeń. Badanie słuchu fonematycznego odbywa się za pomocą specjalnego testu opracowanego przez logopedę. Zaburzenia słuchu mogą występować nie tylko u dzieci, ale także u dorosłych. Mogą również mieć różne nasilenie, od niewielkiego poprzez umiarkowane aż po głębokie, będące najczęściej konsekwencją uszkodzenia mózgu.

Ćwiczenia słuchu fonematycznego

      Co ważne, słuch fonematyczny można ćwiczyć i wypracowywać, dlatego tak istotne jest wczesne wykrycie nieprawidłowości. Ćwiczenia słuchu fonematycznego odbywają się u logopedy, a metod na jego kształcenie jest dużo. Jakie czynności zaliczamy do ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny?

• nauka wierszy, rymowanek i piosenek,
• wyodrębnianie głosek i sylab w wyrazie,
• odtwarzanie rodzaju usłyszanego dźwięku,
• rozpoznawanie poszczególnych dźwięków,
• tworzenie wyrazów z rozsypanek,
• dobieranie rymujących się słów,
• odtwarzanie rytmu poprzez wyklaskiwanie go,
• pokazywanie, skąd pochodzi dźwięk,
• pokazywanie obrazków zaczynających się na konkretną głoskę,
• segregowanie obrazków pod kątem konkretnych głosek.

Ćwiczenia na słuch fonematyczny to także zabawy w tzw. złośliwe echo, polegające na podawaniu słowa o przeciwnym znaczeniu niż usłyszane. Ćwiczenia tego typu wprowadzane są już w przedszkolach, gdzie dzieci uczą się rytmu wyrazów, sylabizowania i głoskowania, poprzez wybijanie rytmu czy dzielenia wyrazów na części.

Przyczyny zaburzeń słuchu fonematycznego

         Zaburzenia słuchu fonematycznego mogą wynikać z nieprawidłowego rozwoju lub zaburzeń słuchu fizjologicznego. Przyczynami zaburzeń słuchu fonematycznego mogą być anomalie związane z aparatem słuchu (wszelkie niedosłuchy, choroby uszu). Poważniejszymi przyczynami są uszkodzenia mózgu oraz obniżona sprawność intelektualna. Słuch fonematyczny jest niezbędny do prawidłowego odbioru rzeczywistości i nieodzowny w procesie edukacji.

Zaburzenia słuchu fonematycznego mają poważne konsekwencje, widoczne w całym życiu człowieka. Istotne jest jak najwcześniejsze wykonanie diagnostyki oraz wdrożenie ćwiczeń pomagających osobom z niedoborem słuchu fonematycznego. Zapobiegnie to licznym problemom, na które skazane zostaje dziecko w wieku szkolnym z niezdiagnozowanym niedosłuchem fonematycznym. Pierwszym miejscem, gdzie mogą zostać zauważone wspomniane problemy, jest najczęściej przedszkole.

                     mgr Ewa Lisowska, neurologopeda

ANKYLOGLOSSJA (skrócenie wędzidełka języka) oraz nieprawidłowa konstrukcja wędzidełka wargi górnej to najczęściej występujące wady anatomiczne obszaru oralnego. Ankyloglossja uniemożliwia prawidłowy rozwój fizjologii m.in. pobierania pokarmu i jego obrabiania, normatywnej pozycji spoczynkowej języka, oddychania (za: dr M. Rządzka).

Na poniższym zdjęciu wędziełko podjęzykowe

Podcięcie wędzidełka (frenulotomia) jest często koniecznością. Za krótkie wędzidełko języka może utrudniać niemowlakowi ssanie piersi i często przyśpiesza to przejście dziecka na mleko modyfikowane.
Często konsekwencją zbyt krótkiego wędzidełka z kolei przywargowego jest diastema, czyli przerwa między górnymi siekaczami. Są to niektóre z sytuacji, w których podcięcie wędzidełka jest koniecznością.
Zbyt krótkie wędzidełko języka uniemożliwia swobodne ruchy języka i poprawną wymowę niektórych głosek, które wymagają podniesienie języka. Jak wygląda zabieg podcięcia wędzidełka i kiedy należy wykonać zabieg?

PODCIĘCIE WĘDZIDEŁKA PODJĘZYKOWEGO – PRZEBIEG ZABIEGU

Podcięcie wędzidełka jest wykonywane przez laryngologa bądź chirurga - stomatologa. Sam zabieg polega na przecięciu błony znajdującej się pod spodem języka. Po podcięciu wędzidełka rana goi się szybko i nie wywołuje zwykle powikłań.

Przygotowanie do podcięcia wędzidełka wymaga odpowiedniego przygotowania. Przed zabiegiem należy wykonywać odpowiednie ćwiczenia uczące prawidłowych ruchów języka. Ćwiczenia te należy kontynuować również po podcięciu wędzidełka, aby zapobiec zrostom a także ku skuteczności zabiegu.

WSKAZANIA DO PODCIĘCIA WĘDZIDEŁKA:

- ograniczony ruch języka w jamie ustnej;
- ograniczone możliwości wysuwania języka do przodu;
- uczucie napięcia po uniesieniu języka;
- wrażenie przyrośnięcia języka do dna jamy ustnej;
- niewyraźne wymawianie głosek wymagających uniesienia języka jak np. sz, ż lub r.
W razie jakichkolwiek wątpliwości co do długości wędzidełka i wykonania zabiegu należy się skonsultować z lekarzem (laryngologiem lub chirurgiem) i logopedą.
Niewykonanie zabiegu sprawia, że dziecko utrwala nieprawidłowe nawyki związane z jedzeniem. Ponadto u dziecka rozwijają się wady wymowy i wady zgryzu. Za krótkie wędzidełko powoduje również ślinotok, a czasem nawet szczękościsk.

Jak stymulować rozwój mowy?

1. Mów do dziecka już od pierwszych chwil jego życia

Dzieci zanim zaczną mówić, uczą się odbierać mowę i przechowują słowa w swoim umyśle. Rozumienie mowy pojawia się znacznie wcześniej niż jej produkcja. Dlatego niesamowicie ważne jest to, by otaczać dziecko mową już od pierwszych dni jego życia. Opowiadaj dziecku o wszystkim co się wokół niego dzieje. Mów wyraźnie i nie spieszczaj słów.